لزوم داشتن راهبرد فرهنگی در مسئله ی سربازی

محمد قمی: می گویند که ساختار اداری ما مشکل دارد؛ می گویند که در بعضی جا ها به بن بست می خوریم؛ می گویند که باید نظارت ها را تشدید کنیم؛ می گویند که فلان قانون را باید اصلاح کنیم، الحاقیه بزنیم، چه کنیم و چه نکنیم...

بحث رابطه ی حکومت با مردم یکی از بحث های اصلی و اساسی مطرح بین سیاست دانان و سیاست مداران است. نظام اداری و مکانیزم موجود در کشور ما، در واقع ارثیه ای است که از دوران شاهنشاهی به جا مانده است؛ این مسئله، با مبحث علوم انسانی غربی، در متضاد بودن با تمدن اسلامی شیعی متفق است.

امروزه، به دلیل این که هنوز تفکر و فرهنگ "چوب و تَرکه" در بین مسئولین وجود دارد، ما شاهد افزایش روز به روز استفاده از ابزار های سلبی برای رفع مشکلات و نقایص هستیم و شاید به دلیل همین، هنوز هم در بحث رابطه ی مردم و حکومت (از لحاظ جامعه شناسی)، چیزی شبیه مقداری از "عدم اعتماد و دو گانگی" وجود دارد.

اما انگیزه ی نوشتن این نوشتار، مسئله ی سربازی اجباری است. شاید بزرگ ترین و مهم ترین دلیل (و بهتر بنویسیم: بهانه) کسانی که سلحشورانه! بر ادامه ی اجباری بودن سربازی تاکید می کنند و به خاطرش بر این و آن فشار می آورند، این باشد که روند سربازی اجباری باعث آدم شدن! - و یا اگر بخواهیم عبارت اتو کشیده اش را به کار ببریم: "اصلاح رفتار"- می شود. در این رابطه، باید گفت:

1- مگر چه قدر از مشمولین جامعه دچار رفتار نا مطلوب هستند که یک قانونی که گیریم برای اصلاح رفتار اجرا می شود، برای همه ی مشمولین در نظر گرفته می شود؟!

2- معمولا در شیوه ی تربیت اسلامی، آن چه که از بزرگان و معصومین (علیهم السلام) در رابطه با نوع رفتار حاکم با جامعه به ما رسیده است، شیوه های فرهنگی از قبیل گفت و گو، سخنرانی، تبلیغ، نوشتار، پند و نصیحت، استفاده از شعر و سایر کار هایی که موجب تقویت عناصر فرهنگی جامعه ی هدف می شود، همیشه مقدم بر ابزار های سلبی و زور و فشار است و مباحثی همچون مجازات و نفی بلد (تبعید) و تعزیر همیشه در رابطه با "معدود" کسانی است که مرتکب گناهان کبیره و اعمالی که بر ضد اجتماع شده اند، می باشند.

3- بر اساس تحقیقات معتبر انجام شده (مانند تحقیق مرکز پژوهش های مجلس) و آن چه که در "زیر پوست جامعه" دیده می شود، روند سربازی اجباری – در دید کلی - عوض این که باعث "اصلاح رفتار" شود، باعث انواع نا هنجاری های فردی و اجتماعی – از جمله ایجاد انواع عقده های روانی و غیره – شده و می شود... نتایج نهایی آثار روند دومینوی سربازی اجباری را باید در لا به لای پرونده ها و محکومیت های کیفری جست و جو کرد... وقتی ما با سد بزرگی مانند سربازی اجباری، جوانان را در سن بیداری غریزه ی جنسی روبرو می کنیم، دیگر نباید از مسایلی مانند "لواط و زنا" زیاد تعجب کنیم! خصوصا این که امروزه، شرایط ازدواج برای بسیاری از افراد (چه از لحاظ اقتصادی و چه از لحاظ مسایل دیگر) بسیار سخت شده است و ما نباید انتظار داشته باشیم که از یک طرف، انواع بهانه ها و محدودیت ها را ایجاد کنیم و از طرف دیگر، آن ها با قسم و آیه و حدیث و روایاتمان، انگیزه ی ازدواج در سنین پایین داشته باشند و ازدیاد نسل را در دستور کار خود قرار دهند. درست نیست که از یک طرف این گونه مسایل را به وجود آوریم، اما از آن طرف وقتی که نا هنجاری ها را می بینیم بگوییم: "ان شاء الله که گربه است!"... هم چنین نباید به امثال برخی تسهیلاتی که مسئولین، برای مشمولین متاهل لطف! می کنند دل خوش کرد و وقعی نهاد؛ زیرا امثال این ها در واقع "مُسکّن" هایی هستند که خیلی زود اثر نصفه و نیمه شان از بین می رود و تا اصل  سربازی اجباری هست، نا هنجاری های یاد شده هم هست.

با این اوصاف به نظر می رسد که وقتی خبرنگاران در نشست خبری با مسئولین مربوط سربازی اجباری، در قبال ادامه ی روند فعلی، با لبخند ها و نگاه های معنی دار آن ها روبرو می شوند، باید واکنش مناسبی داشته باشند تا مسئولین مذکور به لبخند ها و نگاه های معنی دارشان ادامه ندهند...

اما برگردیم به بحث ابتدایی این نوشتار.  به دلیل همان "ارثیه ی مذکور"، راهبرد کلی حکومت بر مدار استفاده از ابزار سلبی است. معمولا مسئولین، داد و فریاد "فرهنگ و کار فرهنگی" را سر می دهند ولی در عمل، مسئولین چند دسته اند:

- یا درک درست و دقیقی از فرهنگ ندارند

- یا از فرهنگ، فقط بیلان کاری و بروشور و کار های سطحی را می دانند

- یا کار فرهنگی مقطعی را انجام می دهند

- یا از فرهنگ، استفاده ی سیاسی می کنند

- یا واقعا به فرهنگ، هم اعتقاد دارند و هم خوب درکش می کنند ولی در عمل و هم اکنون، قدرت تبدیل کردن فرهنگ به راهبرد اساسی را ندارند.

به جرأت می توان گفت که متاسفانه هنوز شیوه ی سلبی رضا خان (که مؤسس قانون سربازی اجباری در ایران است و خداوند بر دَرَکات جهنمش بیافزاید!)، راهبرد اصلیمان است برای دست یابی به جامعه ی آرمان شهر اسلامی! در حالی که اسلام، با فرهنگ و کار فرهنگی شروع شد و راه برد اصلی معصومین (علیهم السلام) برای دست یابی به اهداف الهیشان در بحث حکومت، فرهنگ بوده است و راهبرد یک میلیتاریستی مانند رضا میر پنج برای اهداف غیر الهی ضد فرهنگی اش، ابزار سلبی بوده است... . این را باید به خاطر بسپاریم که ساختن تمدن اسلامی شیعی با این که استفاده از ابزار سلبی را راهبرد اصلیمان قرار دهیم، به هیچ وجهی سازگار نیست؛ چه این که تمدن، "نمود عینی فرهنگ" است... .

گفتنی است که این نوشتار، در صدد تبیین لزوم جایگزینی فرهنگ به جای ابزار های سلبی در راهبرد اساسی است و این که سربازی اجباری با عقل و شرع و حقوق اساسی مغایرت دارد، به قوت خود باقی است و نیازمند نوشتار های جداگانه است.

در حمله به قانون سربازی در ایران

        

محمد قمی: اخیرا در یکی از سایت های خبری، مطلبی در دفاع از سربازی اجباری منتشر شده است که بنده دیدم که بد نیست چند مورد را تذکر بدهم:

1- متن اصل 151 قانون اساسی این است: به‏ حکم‏ آیه‏ کریمه‏ "و اعدوا لهم‏ مااستطعتم‏ من‏ قوه‏ و من‏ رباط الخیل‏ ترهبون‏ به‏ عدوالله‏ و عدوکم‏ و آخرین‏ من‏ دونهم‏ لا تعلمونهم‏ الله‏ یعلمهم‏" دولت‏ موظف‏ است‏ برای‏ همه‏ افراد کشور برنامه‏ و امکانات‏ آموزش‏ نظامی‏ را بر طبق‏ موازین‏ اسلامی‏ فراهم‏ نماید، به‏ طوری‏ که‏ همه‏ افراد همواره‏ توانایی‏ دفاع‏ مسلحانه‏ از کشور و نظام‏ جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏ را داشته‏ باشند، ولی‏ داشتن‏ اسلحه‏ باید با اجازه‏ مقامات‏ رسمی‏ باشد. :

1-1 این اصل صرفا نظر به "آموزش نظامی بر طبق موازین اسلامی" دارد و نه تامین نیروی انسانی رایگان برای دستگاه ها از جمله دستگاه های نظامی و انتظامی.

1-2 در این اصل، قید "بر طبق موازین اسلامی" موجود است؛ یک سوال: آیا قاعده ی " لاضرر و لا ضرار فی الاسلام" یک میزان اسلامی نیست؟ در حالی که بر اساس تحقیقات انجام شده (از جمله تحقیقات مرکز پژوهش های مجلس)، نظام اجباری هم موجب ضرر فردی است و هم اجتماعی؛ بدیهی است که اجتماع از افراد آن تشکیل می شود.

1-3 بر اساس همین یک قاعده ی لاضرر، می توان نتیجه گرفت که نباید حقوق اساسی افراد را نا دیده گرفت؛ از جمله ی حقوق اساسی، حق انتخاب سرنوشت است؛ توضیح این که: خداوند انسان را آزاد آفریده و او این حق را داده است که انسان، مسیر زندگی خودش را تعیین کند و نظام اجباری در واقع، کج کننده و منحرف کننده ی اجباری مسیر طبیعی انسان است.

1-4 بر اساس اصل نهم قانون اساسی که می گوید: « در جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏ آزادی‏ و استقلال‏ و وحدت‏ و تمامیت‏ اراضی‏کشور از یکدیگر تفکیک‏ ناپذیرند و حفظ آنها وظیفه‏ دولت‏ و آحاد ملت‏ است‏. هیچ ‏فرد یا گروه‏ یا مقامی‏ حق‏ ندارد به‏ نام‏ استفاده‏ از آزادی‏، به‏ استقلال‏ سیاسی‏، فرهنگی‏، اقتصادی‏، نظامی‏ و تمامیت‏ ارضی‏ ایران‏ کمترین‏ خدشه‏ ای‏ وارد کند و هیچ‏ مقامی‏ حق‏ ندارد به‏ نام‏ حفظ استقلال‏ و تمامیت‏ ارضی‏ کشور، آزادی های‏ مشروع‏ را، هر چند با وضع قوانین‏ و مقررات‏، سلب‏ کند» هیچ شخصیت حقیقی و یا حقوقی حق زیر پا گذاشتن حقوق دیگران را ندارد؛ و وقتی که سربازی، اجباری باشد، در واقع حقوق اساسی او را نا دیده گرفته ایم و در پی این، آزادی های مشروع او را محدود و سلب کرده ایم.

 

2- در مقاله ی مذکور، تلویحا ضد شرعی و ظالمانه بودن نظام اجباری، زیر سوال رفته است:

2-1 اگر نظام اجباری، بر طبق شرع است پس چرا امثال آیت الله نور الله اصفهانی (یکی از علمای برجسته ی دوره ی مشروطه) بر ضد آن قیام کردند و سر انجام هم با توطئه ی حکومت وقت به شهادت رسیدند. اعضای حوزه ی علمیه ی تهران آن موقع در طی نامه ای مرقوم کرده بودند: «تمام آقایان حجج اسلام و حصون ایمان دامت برکاتهم از امورات شخصیه و مشاغل نوعیه خود دست برداشته‌اند و متفقا به کلمه واحده در مقام… جلوگیری از هر قبیل قوانینی که به خلاف قوانین مقدسه اسلام وضع شود قیام و اقدام دارند، بالاخص در قضیه نظام اجباری که فوق العاده از تحمل خارج و طاقت فرساست. امید است که به همم عالیه آن ذوات مقدسه ( ائمه ی اطهار ) و جدیت کامله و پافشاری، رفع و دفع این قانون جابرانه و خانمان ویران‌کن شود.» (کتاب‌ اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، موسی نجفی، صفحات ۲۶۸-۲۴۲)

2-2 اگر شرعی است، پس چرا این همه موجب ضرر و زیان غیر قابل اغماض می شود؟ قاعده ی لاضرر فراموش نشود...

2-3 اگر شرعی و عادلانه است، پس چرا مخالف عقل است؟ (عقل تقویت شده به وسیله ی وحی و احکام شرعی)

2-4 اگر مشروع و عادلانه است، پس چرا حقوق اساسی را نقض می کند؟

2-5 پس چرا با چندین اصل از قانون اساسی نا سازگار است؟ (مراجعه کنید به مقاله ی "یادگار رضا میر پنج را بفرستید پیش خودش")

 

3- در مقاله ی مذکور، سخن از بهانه ی نبود بودجه و امکانات لازم برای اختیاری کردن نظام سربازی، آورده شده است:

3-1 مقاله ی مذکور در رد سربازی حرفه ای نوشته شده است؛ در حالی که اگر الگوی  سربازی داوطلبی- بسیجی چابک ( داوطلبانه در عین این که عضو نیروی مقاومت بسیج باشیم، سرباز شغلی هم باشیم) که از طرف مرکز پژوهش های مجلس پیشنهاد و روی آن تاکید شده است، اجرا شود، هم نقایص سربازی حرفه ای را نخواهد داشت و هم فوایدی چون تقویت بنیه ی بسیج و استفاده از ظرفیت بسیج را خواهد داشت.

3-2 هر چه قدر که در بخش پیش گیری سرمایه گذاری کنیم، در واقع خرجی نکرده ایم و بلکه سود کرده ایم...

 

4- همان طور که مشخص است، بحث و دعوا بر سر تعداد ماه های سربازی نیست، بلکه نباید به کمتر از حذف نظام اجباری راضی بود... (مراجعه شود به مقاله ی "راه حل مشکل سربازی کوتاه کردن مدت زمان آن نیست").

 

5- در پایان مقاله آورده شده است: «جوانان نیز باید بپذیرند خدمت به کشور حتی اگر برای آن ها هزینه بر هم باشد در مجموع به نفع این کشور خواهد بود؛ به طور حتم هیچ یک از مسئولان کشوری و لشگری عداوتی با جوانان ندارند و با توجه به جمیع جهات و نه تنها یک بعد قضیه، تصمیم می گیرند. قانون نظام وظیفه فعلی اگر چه نیاز به اصلاحاتی دارد اما تغییرات اساسی در این مقطع زمانی به سود کشور نخواهد بود»:

5-1 چگونه است که نظام اجباری هم به ضرر افراد جامعه و برای آن ها هزینه بر باشد (چه مشمولین و چه غیر آن ها) و هم این که نفع کشور باشد؟! وقتی که می گوییم "ایران"، منظورمان در و دیوار نیست، منظورمان جامعه و تمدنی است که از ندانم کاری های عده ای بی لیاقت ضربه دیده است...

5-2 مسئولان کشوری و لشکری عداوت شخصی با افراد جامعه ندارند؛ بلکه مسئولان کشوری و لشکری مرتبط با بحث سربازی، بدون در نظر گرفتن جمیع جهات و این که تنها یک بعد قضیه (تامین نیروی بیگاری و مفت) را در نظر بگیرند، تصمیم به چنین عمل ننگینی گرفته اند (چه بدانند و چه ندانند)!

5-3  قانون نظام وظیفه ی فعلی، اگر چه نیاز به اصلاحات بنیادین دارد، اما تغییرات جزیی و بی فایده و خنثی و پلیس پسند و نظامی پسند، در این مقطع زمانی به هیچ وجهی به سود کشور نخواهد بود؛ چون همان طور که قبلا اشاره شد، اجتماع متشکل از افراد آن است...

جناب صدرالسادات! می دانید سربازی اجباری یعنی چه؟

                          

محمد قمی: "صدرالسادات ضمن ابراز امیدواری از این که مجموعه این قوانین بتواند در جهت تثبیت و نمایش قدرت نیروهای مسلح و و انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران مؤثر واقع شود، موضوع سربازی را به عنوان یک واقعیت پیش روی جوانان توصیف کرد که برای بازسازی شخصیت آنها، افزایش تجربه ، نظم پذیری و تقویت روحیه آنها برای خدمت به جامعه موثر باشد". این پاراگراف، پاراگراف آخر یک خبر از قول مسئول سازمان وظیفه ی عمومی بود. در خبر مذکور، افرادی که دارای سه جرم نا بخشودنی زیر باشند، به طرز محترمانه ای به قول قرآن استخفاف شده اند:

1- داشتن سن هجده تا پنجاه سالگی.

2- پسر بودن

3- نداشتن شرایط معافیت دایم.

در قرآن کریم در سوره زخرف آیه ۵۴ آمده است:

"فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ، إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمًا فَاسِقِینَ "

پس (فرعون) قومش را ذلیل و خوار کرد پس فرمان برداری اش کردند؛ به درستیشان که قومی خارج از راه حق و صلاح بودند.
حالا داستان سربازی در کشور ما هم، این چنین است! یک زمانی، میر پنج قلدر فرعون صفت، سربازی اجباری را که ناقض حقوق اساسی انسانی و شرعی است بر این مملکت تحمیل کرد و حالا صدر السادات با پر رویی تمام و در عین حال با آرامش کامل! می گوید که سربازی اجباری " یک واقعیت پیش روی جوانان " است! و این یعنی " آش کشک خالته، بخوری پاته نخوری پاته."!

ممکن است که گفته شود که چه ربطی به پلیس دارد و پلیس فقط مجری قانون است که باید بگوییم که موقع تصویب قانون سربازی در مجلس و راه رو های آن، پلیس فقط مجری نیست!! پمپاژ کننده ی فشار و زور هم هست!
باید از مسئولین مربوط جمهوری اسلامی پرسید که از سربازی اجباری که یادگار رضا قلدر است دنبال چه هستید؟!

- به دنبال تامین امنیت کشور هستید؟ ظاهرا بهانه ی عوام فریبانه ی خوبی است ولی اول این که در قرن بیست و یکم هستیم و نه نوزدهم که تامین امنیت بر مدار تامین نیروی انسانی بچرخد و امروزه جنگ ها مکانیزه شده اند... و دوم این که تامین امنیت کشور با اجرای طرح پیشنهادی مرکز پژوهش های مجلس (مرداد 92) مبنی بر سربازی بسیجی چابک " بسیار بهتر " تامین خواهد شد و سوم این که با عوارض منفی ثابت شده ای که سربازی اجباری بر جامعه می گذارد، اتفاقا امنیت کشور به خطر می افتد! چون افراد جامعه از درون دچار مشکل و پوکی می شوند...

- به دنبال به قول خودتان " بازسازی شخصیت جوانان " هستید؟ اول این که ثابت شده که سربازی اجباری، اثرات نا مطلوبی بر فرد و جامعه دارد که بسیار بیشتر از اثراتی است که حضرات قایل به مثبت بودن آن اثرات هستند و دوم این که گیریم که چند جوان معدودی که دچار تربیت نا مطلوب اجتماعی اند در اثر رفتن به سربازی اجباری و حالت چکشی و زوری آن تا حدودی به صراط مستقیم! (اگر قایل به این باشیم که سربازی اجباری صراط مستقیم!!! است!) هدایت شوند، پس تکلیف خیل عظیم آن هایی که مانند جوانان فرهیخته و عالم و مهذب و... که این گونه نیستند و اتفاقا سربازی اجباری برایشان حکم سم و مرگ شخصیت و زندگی و سرنوشت و اتلاف عمر و انرژی را دارد، چیست؟ مگر چه قدر در کشور، جوان لا ابالی و انگل جامعه وجود دارد؟! ما لکم کیف تحکمون؟! اتفاقا اگر حالت اجباری برداشته شود خواهید دید که چه قدر آمار جرم های کیفری و ضد اخلاقی کم خواهد شد و چه قدر رغبت جوانان به ازدواج زیاد خواهد شد... مسئولین باید کاری بکنند که جوانان بهانه ای برای ازدواج کردن نداشته باشند، نه این که کاری بکنند که آن ها حتی جرات فکر کردن به ازدواج را نداشته باشند...

- به دنبال آمادگی دفاعی هستید؟ آموزش آمادگی دفاعی قاعدتا نباید بیشتر از چند روز و نهایتا چند جلسه در چند هفته طول بکشد. پس ۲۴ ماه چه قاعده ای است؟!

- به دنبال تامین نیروی انسانی و منافع سازمانی و نیروی تو سری خور بی دردسر بیگاری کش هستید؟ صد البته!! و به خاطر همین است که لهله می زنید که حالت اجباری حذف نشود و هم چنان روح جهنمی رضا میر پنج و توله اش در قبر به سر تا پای جمهوری اسلامی نیش خند بزند!